Kurgan Sistemi ve Oran Analizi: Vergi Denetiminde Yeni Bir Dönem

Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu tarafından geliştirilen Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN), yapay zeka destekli altyapısıyla vergi denetim süreçlerinde köklü bir değişim yaratmayı hedefliyor. Sistemin en dikkat çekici özelliklerinden biri olan "oran analizi", işletmelerin finansal verilerini sektörel ortalamalarla karşılaştırarak riskli mükellefleri anlık olarak tespit etme yeteneğidir. Bu analiz, işletmeler için bir "oran analizi raporu" niteliği taşıyan bulgular üreterek vergi incelemelerinin seyrini belirliyor.

Kurgan Sistemi Nedir ve Nasıl Çalışır?

KURGAN, işletmelerin e-Fatura, e-Arşiv, e-Defter gibi elektronik belgeleri, beyannameleri, banka hareketleri ve stok kayıtları gibi çok sayıda dijital veriyi anlık olarak analiz eden bir risk değerlendirme sistemidir. Geleneksel vergi denetiminin aksine, geçmiş dönemlere yönelik incelemeler yerine, cari işlemler üzerinden sürekli bir gözetim sağlar. Sistemin temel amacı, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanımını engellemek, vergi kayıp ve kaçağının önüne geçmek ve vergiye gönüllü uyumu artırmaktır.

Yapay zeka ve büyük veri analitiği teknolojilerini kullanan KURGAN, her mükellef için bir "risk puanı" oluşturur. Bu puanlama, sistem tarafından tespit edilen anormalliklere ve tutarsızlıklara dayanır. Yüksek risk puanına sahip mükellefler, sistem tarafından otomatik olarak belirlenir ve haklarında "izaha davet" süreci başlatılır.

Oran Analizinin Kurgan Sistemindeki Yeri ve Önemi

KURGAN sisteminin temel analiz yöntemlerinden biri olan oran analizi, bir işletmenin mali tablolarında yer alan kalemler arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin sektörel ortalamalara göre durumunu inceler. Bu analiz, işletmenin finansal sağlığı, verimliliği ve yasalara uygunluğu hakkında önemli ipuçları sunar.

KURGAN'ın oran analizi kapsamında dikkate aldığı temel başlıklar şunlardır:

• Kâr ve Zarar Oranları: İşletmenin brüt kâr, faaliyet kârı ve net kâr marjları, faaliyet gösterdiği sektörün ortalamalarıyla karşılaştırılır. Sektör ortalamasından belirgin şekilde sapan (çok yüksek veya çok düşük) kârlılık oranları, sistem için bir risk sinyali olarak kabul edilir.
• Gider Analizi: İşletmenin gider yapısının (personel, pazarlama, amortisman vb.) toplam gelir içindeki payı incelenir. Sektör ortalamasının üzerinde seyreden gider kalemleri, detaylı bir inceleme gerektirebilir.
• Stok Devir Hızı: Stokların ne kadar sürede eritilip yeniden stok yapıldığını gösteren bu oran, üretim ve satış faaliyetlerinin tutarlılığını ölçer. Beyan edilen ciro ile stok hareketleri arasındaki uyumsuzluklar sistem tarafından tespit edilir.
• Personel / Ciro Uyumu: İşletmenin çalışan sayısı ile ürettiği ciro arasındaki ilişki, sektördeki benzer ölçekli firmalarla kıyaslanır. Düşük sayıda personelle orantısız yüksek ciro elde edilmesi gibi durumlar, sahte belge kullanımı şüphesini gündeme getirebilir.
• Mali Tablolar Arası Tutarlılık: Beyanname, bilanço ve gelir tablosu gibi farklı mali tablolar arasındaki verilerin birbiriyle tutarlı olup olmadığı kontrol edilir.

"Oran Analizi Raporu" ve Mükellefler İçin Anlamı

KURGAN sistemi, yaptığı bu analizler sonucunda spesifik bir "oran analizi raporu"nu doğrudan mükellefle paylaşmaz. Bunun yerine, analiz sonuçlarını bir risk skoru oluşturmak için kullanır. Eğer bir işletmenin oranları, sektörel verilerden tehlikeli düzeyde sapma gösteriyorsa, bu durum işletmenin risk puanını yükseltir.

Riskli olarak işaretlenen mükellefe Vergi Denetim Kurulu tarafından bir e-tebligat gönderilerek, tespit edilen olağandışı duruma ilişkin açıklama talep edilir. İşte bu "izaha davet" yazısı, aslında KURGAN'ın oran analizi ve diğer risk değerlendirmeleri sonucunda oluşturduğu bulguların bir yansımasıdır.

Mükelleften beklenen, söz konusu sapmaların ticari hayatın olağan akışına uygun ve yasal olduğunu kanıtlayan belgeleri ve açıklamaları sunmasıdır. Sunulan izahatın yeterli bulunması halinde dosya kapatılırken, yetersiz veya ikna edici olmayan açıklamalar durumunda mükellef hakkında vergi incelemesi başlatılması süreci gündeme gelir.

Bu yeni sistem, işletmelerin mali kayıtlarını ve beyanlarını daha dikkatli ve sektörel gerçeklere uygun bir şekilde yapmalarını zorunlu kılmaktadır. Mükelleflerin, mali müşavirleriyle iş birliği içinde kendi oran analizlerini proaktif olarak yapmaları ve olası riskleri önceden tespit etmeleri, KURGAN sisteminin denetim ağına takılmamak için kritik bir öneme sahiptir.